Φοβίες

Ο φόβος αποτελεί πρωταρχικό συναίσθημα του ανθρώπου. Αναπτύχθηκε για να τον προστατεύει από κινδύνους και απειλητικές καταστάσεις. Θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος έχει γονιδιακά κωδικοποιημένους κάποιους βασικούς φόβους που σχετίζονται με το ένστικτο επιβίωσης και την εξέλιξή του, όπως για παράδειγμα το τσίμπημα του φιδιού που αποτελούσε θανάσιμο κίνδυνο. Είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που αισθανόμαστε μπροστά σε μια πραγματική απειλή ή κίνδυνο, πρόκειται όμως για φυσική αντίδραση του οργανισμού. Πραγματοποιούνται σωματικές αντιδράσεις όπως αύξηση των καρδιακών παλμών, γρήγορη αναπνοή, τρέμουλο, σφίγγονται οι μυς, ανοίγουν τα μάτια και εντείνεται η προσοχή. Ο οργανισμός προετοιμάζεται για κατάσταση πάλης-φυγής. Με την απομάκρυνση της απειλής ο φόβος υποχωρεί.

Επίσης, το συναίσθημα του φόβου είναι φυσιολογικό να παρατηρείται πιο έντονα στα παιδιά. Χαρακτηρίζει τα διάφορα αναπτυξιακά στάδια. Μέχρι 2 ετών φοβάται τον αποχωρισμό από του γονείς, τους δυνατούς θορύβους κτλ, μέχρι 6 ετών φοβάται το σκοτάδι ή πλάσματα της φαντασίας του όπως τέρατα, φαντάσματα κτλ, ενώ αργότερα φοβάται πιο ρεαλιστικές καταστάσεις όπως το θάνατο, τις φυσικές καταστροφές κτλ. Συνήθως, οι φόβοι διαφοροποιούνται και υποχωρούν με τα χρόνια. Υπάρχουν, όμως και περιπτώσεις που αυτό δεν συμβαίνει. Σε εκείνες τις περιπτώσεις παύουμε να αναφερόμαστε στο φυσιολογικό συναίσθημα του φόβου και μιλάμε για φοβία.

Ποια είναι η διαφορά της φοβίας από το φόβο;

Η φοβία είναι ο επίμονος, υπερβολικός και παράλογος φόβος απέναντι σε ένα ερέθισμα. Το ερέθισμα, όμως δεν αποτελεί πραγματική απειλή για τον άνθρωπο. Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζονται ακόμα και μόνο στη σκέψη του φοβικού ερεθίσματος. Σε πιο έντονες και ακραίες περιπτώσεις συνοδεύεται από κρίση πανικού. Το άτομο αντιλαμβάνεται το παράλογο της φοβίας, όμως αδυνατεί να ελέγξει τις αντιδράσεις του. Χαρακτηρίζεται από έντονα δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, ζάλη, τρέμουλο, ταχυκαρδία, αίσθηση έλλειψης οξυγόνου και άλλα. Συχνά, η καθημερινότητα γίνεται δυσλειτουργική, καθώς υπερισχύει η σκέψη αποφυγής του φοβικού ερεθίσματος. Οι φοβίες διαχωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

Ειδική ή Απλή Φοβία: πρόκειται για τον ανεξέλεγκτο, παράλογο και υπέρμετρο φόβο μιας συγκεκριμένης κατάστασης, ενός αντικειμένου ή ζώου. Παραδείγματα ειδικών φοβιών είναι οι φοβίες για τα φίδια, για τα ποντίκια, για τις κατσαρίδες, οι φοβίες για το αίμα και τις ενέσεις, οι φοβίες για το σκοτάδι και τους κεραυνούς κτλ.

Κοινωνική Φοβία ή Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους: εκδηλώνεται με έντονο άγχος και φόβο έκθεσης σε κοινωνικές δραστηριότητες. Επικρατεί η αντίληψη στο άτομο ότι κάποια ενέργειά του θα τον ντροπιάσει ή θα τον ταπεινώσει. Συνήθως οι κοινωνικές συναναστροφές αποφεύγονται, αλλά όταν αυτό δεν είναι εφικτό αποφεύγεται η κοινωνική αλληλεπίδραση, δηλαδή οι συχνές συνομιλίες, η βλεμματική επαφή, ο τόνος της φωνής είναι πιο χαμηλός. Υπάρχουν δύο τύποι κοινωνικής φοβίας: ο γενικευμένος και ο περιορισμένος. Στη πρώτη περίπτωση η φοβία εμφανίζεται σε κάθε κοινωνική κατάσταση ενώ στη δεύτερη περιορίζεται στην ομιλία μπροστά σε ακροατήριο ή σε συναναστροφές με άτομα του άλλου φύλου. Πολλές φορές συγχέουμε την κοινωνική φοβία με τη ντροπαλότητα, όμως τα άτομα που είναι ντροπαλά μπορεί να μη νιώθουν άνετα ανάμεσα σε πολύ κόσμο αλλά δε βιώνουν έντονο άγχος και δεν εμφανίζουν τα συμπτώματα της φοβίας.

Αγοραφοβία: χαρακτηρίζεται από υπέρμετρο άγχος όταν το άτομο βρίσκεται σε μέρη από τα οποία η διαφυγή θεωρείται δύσκολη ή δεν είναι εύκολα διαθέσιμη η βοήθεια. Αυτό συμβαίνει συνήθως σε μέρη με πολύ κόσμο ή σε μέσα μεταφοράς. Μπορεί να υπάρχει δυσκολία ακόμα και να βγει από το σπίτι.

Πού οφείλεται η εμφάνιση των φοβιών;

Οι φοβίες μπορεί να οφείλονται στις συνθήκες που μεγάλωσε ένα άτομο και στην οικογενειακή δομή, δηλαδή αν η οικογένεια ήταν υποστηρικτική, απορριπτική, βίαιη κτλ. Παρουσιάζονται μετά από ένα τραυματικό γεγονός που συμβαίνει συνήθως κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, όπως για παράδειγμα αν κάποιος έχει δεχθεί επίθεση από σκύλο. Λόγω μαθημένης συμπεριφοράς μέσω παρατήρησης και μίμησης, δηλαδή αν κάποιο άτομο της οικογένειας φοβόταν κάτι είναι πολύ πιθανό ή ίδια φοβία να υιοθετηθεί από το παιδί καθώς μεγαλώνει πιστεύοντας ότι πρέπει να το φοβάται. Εξαιτίας διαστρεβλωμένων αντιλήψεων ή παρερμηνειών, δηλαδή όταν έχει εντυπωθεί στην αντίληψη του ατόμου μια λανθασμένη ερμηνεία ή ένα γεγονός έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τις περισσότερες φορές και πάλι κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Για παράδειγμα να δοθεί μεγάλη σημασία σε μια κοινωνική εκδήλωση και στα προσόντα των υπόλοιπων παρευρισκόμενων και να κριθεί αυστηρά ένα παιδί για κάτι που έκανε.

Τρόποι αντιμετώπισης των φοβιών

Οι φοβίες αντιμετωπίζονται με ψυχοθεραπεία και όταν κρίνεται απαραίτητο, σε συνδυασμό με φαρμακοθεραπεία. Ειδικευμένοι γιατροί και ψυχοθεραπευτές είναι εκείνοι που θα καθοδηγήσουν αποτελεσματικά το άτομο. Ορισμένες τεχνικές, όμως, που θα συντελέσουν στη καταστολή των συμπτωμάτων είναι:

• Τεχνικές χαλάρωσης: προσπαθήστε να χαλαρώσετε το σώμα εντοπίζοντας και απομονώνοντας κάθε μυϊκή ομάδα. Αναπνεύστε βαθιά με εισπνοή από τη μύτη και εκπνοή από το στόμα.
• Σταδιακή έκθεση στο ερέθισμα: επιχειρήστε να εκτεθείτε σταδιακά στο αντικείμενο της φοβίας σας. Στην αρχή επιλέξτε να έχετε μαζί σας κάποιο οικείο και έμπιστο πρόσωπο και σιγά – σιγά δοκιμάστε μόνοι σας. Θα εξοικειωθείτε με αυτό που σας φοβίζει και θα παρατηρήσετε μείωση της έντασης των συμπτωμάτων.
•  Αντικατάσταση δυσλειτουργικών και παράλογων σκέψεων με ρεαλιστικές: δοκιμάστε να σκεφτείτε ρεαλιστικά. Αν για παράδειγμα κάποιος εμφανίζει κλειστοφοβία σκέφτεται πως θα συμβεί κάτι κακό μέσα στο ασανσέρ ή δεν θα του φτάσει ο αέρας. Σκεφτείτε πόσοι άνθρωποι χρησιμοποιούν καθημερινά το ασανσέρ και ότι δεν συνέβη κάτι κακό, ότι ο αέρας ανανεώνεται συνεχώς κτλ. Οι ρεαλιστικές σκέψεις θα σας βοηθήσουν να τολμήσετε την προσπάθεια επαφής με το φοβογόνο ερέθισμα.
• Αντικατάσταση αρνητικών συναισθημάτων με θετικά: βρεθείτε σε επαφή με το ερέθισμα κάποια στιγμή που θα είστε ψύχραιμοι και χαλαροί. Σταδιακά το φοβικό ερέθισμα θα συνδεθεί με θετικά συναισθήματα.

Να θυμάστε. Μην αποφεύγετε και μην αποκρύπτετε τις φοβίες. Η αποφυγή επαφής με το φοβικό ερέθισμα προκαλεί εντονότερο άγχος και σταδιακά αυξάνεται η ένταση των συμπτωμάτων. Μπορεί οι φοβικές σκέψεις να χαρακτηρίζονται ως παράλογες, όμως οι φοβίες είναι αληθινές και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται.

Να είστε πάντα καλά!